JERZYKOWNIK
Ta opracowana przez nas konstrukcja swoim wyglądem nawiązująca do tradycyjnych gołębników słupowych.
Mimo, że jerzykowniki powstały z myślą o jerzykach, chętnie gnieżdżą się w nich też mazurki, szpaki, rzadziej sikory i pleszki, a nawet kawki (w otworze rozkutym przez dzięcioła).
Pierwszy jerzykownik stanął w 2013 roku, w warszawskim parku Pole Mokotowskie. Obecnie na naszym koncie jest 28 takich wież lęgowych. Rozmieszczenie jerzykowników wraz z informacją o ich statusie można zobaczyć na mapie.
W jerzykowniku przewidziane jest 20 miejsc lęgowych dla jerzyków oraz 2 dla szpaków i 2 dla wróbli/sikor. Taka konfiguracja sprzyja szybszemu zasiedleniu wieży przez jerzyki. Ptaki w pierwszej kolejności zajmują budki i miejsca w których wcześniej gnieździły się inne ptaki. Bardzo często zdarza się że jerzyki zajmują budki lęgowe zasiedlone przez szpaki i wróble, czasem sikory. Dopiero po zasiedleniu przez jerzyki komory lęgowej zajętej przez szpaki, kolejne pary jerzyków zajmują sąsiednie puste pomieszczenia.
Możliwe jest zastosowanie aparatury wabiącej ptaki, zasilanej panelem fotowoltaicznym.
Na życzenie klienta wykonujemy różne warianty jerzykowników - zmienna ilości poszczególnych otworów wlotowych.
Zajęcie wieży przez jerzyki i ich sukces lęgowy zależy głównie od umiejscowienia wieży lęgowej. Zaleca się stawianie konstrukcji w pobliżu istniejących kolonii jerzyków lub w miejscu po zniszczonej kolonii tych ptaków.
Dane techniczne:
Korpus konstrukcji jest w formie graniastosłupa o 6 bokach z dachem w kształcie ostrosłupa, krytym blachą na rąbek stojący. Osadzony na drewnianym słupie.
Wysokość jerzykownika 7 m, korpus o wysokości 120 cm, szerokość 85 cm, szerokość dachu 110 cm.
24 miejsca lęgowe na 4 poziomach: 20 dla jerzyków wlot 65x30 mm, 2 dla szpaków wlot 47 mm, 2 dla wróbli/sikor wlot 33 mm. Możliwość kontroli i czyszczenia. Powierzchnia podłogi komory lęgowej 500 cm2, wysokość wewnątrz 18 cm.
Materiały: sklejka wodoodporna, tarcica sosna i modrzewiowa, płyta OSB, blacha ocynkowana i malowana.
Jako słup zastosowano typowy słup teletechniczny impregnowany wormalitem metodą ciśnieniowo - próżniową Rupinga. Wymiary słupa przy długości 7m: średnica znamionowa na wysokości 1,5 mb od podstawy - 20 cm, średnica 0,6 mb od czuba - 15 cm.
Słup przykręcony obejmami stalowymi do szczudła żelbetowego. Szczudło posadowione na głębokości 1,5 m poniżej poziomu terenu dodatkowo stabilizowane bloczkami betonowymi.
Trochę szczegółowych danych na temat zajętości naszych wież lęgowych
Co roku we współpracy z ornitologami posiadającymi uprawnienia do obrączkowania ptaków kontrolujemy część jerzykowników. Inne są sprawdzane podczas zimowego czyszczenia budek lęgowych. Wiemy dzięki temu, że z 18 kontrolowanych, jerzyki zasiedliły 10. Najwięcej par lęgowych stwierdziliśmy w 2023 roku w 2 jerzykownikch na Skwerze Jarnuszkiewicza na Bielanach - po 8 par, oraz po 6 par w 2 jerzykownikach w Zielonce.
Według stanu na czerwiec 2023 r. 55% jerzykowników zasiedliły jerzyki. Jest to tym bardziej dobry wynik, że praktycznie nie stosowano wabienia głosowego, ograniczając się do wabienia „naturalnego”. Na te 18 kontrolowanych wież lęgowych tylko w 1 był założony wabik odtwarzający głos jerzyka, a w 2 na Wilanowie w Warszawie wabiono tylko oknówki (model jerzykownika z dodatkowymi gniazdami oknówek). Ten wabik w jerzykowniku na ul. Borsuczej w Warszawie zadziałał bardzo dobrze i już w pierwszym pełnym sezonie był 1 lęg jerzyków. W pozostałych przypadkach zastosowaliśmy wabienie „naturalne” czyli wykorzystaliśmy zaobserwowane przez nas zjawisko zajmowania przez jerzyki, w pierwszej kolejności, budek i miejsc lęgowych, w których wcześniej gnieździły się inne ptaki. Najczęściej jerzyki zajmowały budki lęgowe zasiedlone przez szpaki i wróble, czasem sikory. Dopiero po zasiedleniu przez jerzyki komory lęgowej zajętej przez szpaki, kolejne pary jerzyków zajmowały sąsiednie puste pomieszczenia.
Dlatego w naszym typowym jerzykowniku, na 24 komory lęgowe przypadają dwie dla szpaków (wlot 47 mm) i 2 dla wróbli (wlot 33 mm). Pozostałe 20 otworów wlotowych ma typowe wymiary 60 (65)mm x 30 mm (tak jak w budkach lęgowych typ J). Ten wymiar uniemożliwia penetrację przez szpaki, jednak chętnie z niego korzystają mazurki. Oczywiście wykonywaliśmy warianty jerzykowników, z różnym stosunkiem ilości poszczególnych wymiarów otworów wlotowych. Jednak stosowanie tylko otworów dla jerzyków, bez wabienia głosowego, narazie okazuje się nieskuteczne - brak szpaków i brak jerzyków (jerzykownik w parku Cietrzewia w Warszawie). Jednak sukces i zajęcie wieży lęgowej przez jerzyki nie zależy tylko od wymiarów wlotów i obecności lub nie innych gatunków. Zależy to głównie od umiejscowienia wieży lęgowej w pobliżu istniejących kolonii - w Parku Olszyna na Bielanach w Warszawie, który to park otoczony jest wieżowcami licznie zasiedlonymi przez jerzyki - już w pierwszym sezonie stwierdziliśmy lęg jerzyka. Na Polu Mokotowskim jerzykownik stoi z dala od bloków i nadal jest pusty (poza szpakami, mazurkami i sikorami). Spowodowane jest to tym, iż taka wieża lęgowa nie jest częstym miejscem gnieżdżenia się jerzyków, w odróżnieniu od otworów do stropodachów, szczelin w budynkach czy budek lęgowych na blokach mieszkalnych, ptaki te dopiero muszą się nauczyć, że można tu szukać miejsc lęgowych. Z tego też powodu staraliśmy się aby jerzykownik przypominał choć trochę budynek - zwarta konstrukcja z spadzistym dachem z okapami. Natomiast w typowych miejscach jak najbardziej należy stosować budki lęgowe typ J z otworem uniemożliwiającym zasiedlenie przez szpaki, bowiem nanoszą one dużo materiału, w tym sznurki i żyłki, w które plączą się czasem jerzyki, ponadto zdarza się, że szpaki zanieczyszczają elewację budynków, a z powodzeniem mogą się gnieździć w budkach lęgowych typu B na drzewach.
O pierwszym naszym jerzykowniku który stanął w 2013 roku, w warszawskim parku Pole Mokotowskie z okazji święta „Dzień Ziemi” można przeczytać na bocian.org.pl
Film z „nalotu” jerzyków na jerzykownik w Zielonce
Rozmieszczenie jerzykowników wraz z informacją o ich statusie można zobaczyć na mapie